Quy định mới từ Luật Doanh nghiệp 2014: Không cho phép công ty con góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau.

Quy định mới từ Luật Doanh nghiệp 2014: Không cho phép công ty con góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau.

         1.  Đặt vấn đề

 Thực tế tình hình đầu tư, kinh doanh từ khi Luật doanh nghiệp 2005 có hiệu lực đến trước khi Luật doanh nghiệp 2014 có hiệu lực đã tồn tại những bất cập, sự lạc hậu dẫn đến sự cần thiết phải có những đối thay trong pháp luật doanh nghiệp để phù hợp với hoàn cảnh thực tại. Một trong những thay đổi đáng chú ý và hợp lý của Luật doanh nghiệp 2014 là việc các nhà làm luật cấm các công ty con không được đầu tư góp vốn, mua cổ phần của công ty mẹ. Các công ty con của cùng một công ty mẹ cũng không được cùng nhau góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau.

        2.  Phân tích

Cuối năm 2012, Thị trường chứng khoánViệt Nam nổi sóng câu chuyện quan hệ mua bán cổ phần giữa công ty con với công ty mẹ và giữa các công ty con với nhau. Nổi bật nhất là 09/11/2012, Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Tập đoàn Ma San (mã MSN-HOSE) đã quyết định, MSN và/hoặc các công ty con do công ty sở hữu 100% vốn sẽ mua tối đa 25% tổng số cổ phần đang lưu hành của Công ty Cổ phần hàng tiêu dùng Ma San (Masan Consumer-MSF); Ngày 5/11/2012, Công ty Cổ phần Kinh Đô Bình Dương, công ty con mà Công ty Cổ phần Kinh Đô (mã KDC-HOSE) sở hữu 99,8% vốn điều lệ đã đăng ký mua 8 triệu cổ phiếu KDC qua phương thức khớp lệnh và thỏa thuận;  Trong 6 tháng đầu năm 2012, cả 3 công ty con của Công ty Cổ phần sản xuất kinh doanh xuất nhập khẩu Bình Thạnh-Gilimex (mã GIL-HOSE) đã thực hiện mua vào hơn 2,7 triệu cổ phiếu GIL. Nếu chiếu theo Luật doanh nghiệp 2005 thì các hoạt động trên hoàn toàn hợp pháp, vì Luật doanh nghiệp 2005 không cấm các công ty con góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau. Các doanh nghiệp được kể trên đều đang áp dụng một nguyên tắc cơ bản, doanh nghiệp được làm mọi chuyện mà pháp luật không cấm.

Quy định về quan hệ nhóm công ty được thể hiện tại chương 7, LDN 2005 và chương 8, LDN 2014. Tuy nhiên, quy định không cho phép công ty con góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau chỉ có tại LDN 2014, cụ thể:

Công ty con không được đầu tư góp vốn, mua cổ phần của công ty mẹ. Các công ty con của cùng một công ty mẹ không được cùng nhau góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau. (K2, Đ189 LDN 2014). Từ quy định mới này và các ví dụ trên, chúng ta có một số điểm lưu ý sau:

Thứ nhất, kể từ ngày 01/07/2015 (ngày có hiệu lực của LDN 2015), công ty con không được góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con không được góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau. Tuy nhiên, một điểm còn gây nhiều thắc mắc là nếu các hoạt động này đã xảy ra rồi có bị bắt buộc khắc phục lại theo luật mới hay không? Hiện nay, chưa có một văn bản quy phạm pháp luật nào đề cập đến chuyện này.

Thứ hai, tại sao lại có chuyện mua bán cổ phiếu lẫn nhau của GIL, MSN, KDC như trên? Có thể liệt kê một số nguyên nhân sau:

1. Các ví dụ trên không vi phạm các quy định của pháp luật có liên quan tại thời điểm đó. Trong Đại hội đồng cổ đông thường niên (ĐHĐCĐTN) 12/04/2015 của GIL, Công ty chứng khoán Sài Gòn (SSI) có dẫn chứng công văn của Uỷ ban chứng khoán Nhà nước (UBCK) cho rằng, cổ phiếu mà công ty con mua từ công ty mẹ được xem là cổ phiếu quỹ. Tuy nhiên, quan điểm của tôi cho rằng nội dung này không hợp lý và cũng không hợp pháp vì UBCK không có quyền giải thích luật, “cổ phiếu quỹ” đã được định nghĩa “Cổ phiếu quỹ là cổ phiếu đã được phát hành bởi công ty cổ phần và được mua lại bởi chính tổ chức phát hành đó” (K1, Đ2, NĐ 58/2012/NĐ-CP), như vậy xét theo định nghĩa này, việc công ty con mua cổ phiếu của công ty mẹ không đồng nghĩa đó là cổ phiếu quỹ. Ngoài ra, theo LDN 2005, công ty con cũng là một pháp nhân độc lập, tự chịu trách nhiệm bằng tài sản và nhân danh chính mình. Do đó, công ty con khi mua cổ phiếu công ty mẹ cũng có đầy đủ tư cách là cổ đông của công ty mẹ.  

2. Việc thực hiện hoạt động này có thể liên quan mong muốn giữ quyền lực của lãnh đạo doanh nghiệp trước các nhóm cổ đông mới. Ví dụ, nhóm lãnh đạo doanh nghiệp hiện tại chỉ nắm giữ 40% cổ phần, nhóm cổ đông mới nắm giữ 45% cổ phần. Như vậy, có khả năng trong kỳ bầu HĐQT mới, vị trí của nhóm lãnh đạo doanh nghiệp ban đầu có thể bị “lung lay”. Tuy nhiên, nhóm lãnh đạo hiện tại không đủ tiềm lực tài chính để mua thêm cổ phần. Do đó, họ sẽ dùng quyền lực hiện tại của mình thành lập các công ty con, cử người “thân cận” của mình lãnh đạo công ty con, sau đó công ty con có các quyết định mua cổ phần công ty mẹ, giả sử mua thêm 10% cổ phần công ty mẹ. Như vậy, tại kỳ bầu HĐQT mới, nhóm lãnh đạo ban đầu vẫn áp đảo nhóm cổ đông mới với số phiểu ủng hộ tối thiểu là 50% (40% ban đầu + 10% từ công ty con).

3. Tăng giá cổ phiếu công ty mẹ bằng lực cầu từ công ty con.

4. Giúp các cổ đông nội bộ thoái vốn với giá tốt bằng việc bán cổ phiếu cho công ty con.

5. “Lách” các quy định tương đối phức tạp, ngặt nghèo dành cho “Mua bán cổ phiếu quỹ” hiện nay.

 Thứ ba, chính từ các lý do từ phân tích tại phần trên dẫn đến sự thay đổi của LDN 2014 khi cấm việc công ty con góp vốn, mua cổ phần vào công ty mẹ; các công ty con góp vốn, mua cổ phần để sở hữu chéo lẫn nhau. Đây là sự thay đổi hoàn toàn hợp lý của LDN 2014, bảo vệ hơn nữa quyền lợi của các cổ đông nhỏ, cổ đông bên ngoài.

       3.    Kết luận

Quy định mới của LDN 2014 là khá hợp lý, giải quyết được nhiều vấn đề đã từng tồn đọng trên TTCK thời gian vừa qua. Tuy nhiên, các Nghị định, Thông tư hướng dẫn sắp  tới cần giải quyết thêm vấn đề đã được đề cập ở trên, với các giao dịch như vậy đã xảy ra trước đó sẽ được giải quyết như thế nào?