Bình luận về nội dung quy tắc tố tụng trong thoả thuận trọng tài

Bình luận về nội dung quy tắc tố tụng trong thoả thuận trọng tài

1.      Đặt vấn đề

Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên. Do đó, một trong những nguyên tắc cơ bản trong giao kết hợp đồng thương mại là tự do thỏa thuận. Các bên có thể thỏa thuận các vấn đề về đối tượng mua bán, giá cả, thời gian, địa điểm giao hàng, quyền lợi và nghĩa vụ của các bên… Để các tranh chấp từ hợp đồng có thể giải quyết tại VIAC, các bên cũng cần một thỏa thuận trước: thỏa thuận trọng tài. Tuy nhiên, thực tế có nhiều tranh chấp dù đã có thoả thuận về trọng tài trước đó nhưng khi đưa vụ việc ra các trung tâm trọng tài thì vẫn không được thụ lý. Bài viết này sẽ bình luận về nội dung quy tắc tố tụng trong thoả thuận trọng tài để giải quyết về vấn đề đó.

2.      Bình luận

Theo Điều 5 LTTTM: “Tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài nếu các bên có thỏa thuận trọng tài. Thỏa thuận trọng tài có thể lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp”. Tại Điều 6 Quy tắc VIAC 2012 cũng quy định: “Kèm theo đơn khởi kiện phải có thỏa thuận trọng tài và các tài liệu khác có liên quan”. Như vậy, đây là điều kiện tiên quyết bắt buộc để các bên đưa tranh chấp ra VIAC giải quyết. Nhưng thỏa thuận trọng tài thế nào là đúng? Nếu trong hợp đồng thỏa thuận nơi giải quyểt tranh chấp là VIAC còn quy tắc tố tụng lại là của trung tâm trọng tài khác thì VIAC có xem đây là thỏa thuận trọng tài đúng và đứng ra giải quyết không? Dưới đây là một vụ việc thực tế khi các bên lựa chọn VIAC là nơi giải quyết tranh chấp, và quy tắc tố tụng áp dụng sẽ là của ICC.

Tại hợp đồng, người bán và người mua thỏa thuận mua bán phân bón. Tại điều 20 của hợp đồng hai bên cũng đã thỏa thuận: “Bất kỳ tranh chấp nào phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này, kể cả các tranh chấp về sự tồn tại, hiệu lực hoặc chấm dứt hợp đồng, sẽ được đưa đến và giải quyết chung thẩm bởi Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) bên cạnh Phòng Thương mại và Công nghệ Việt Nam tại tp.Hồ Chí Minh hoặc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Singapore (SIAC) theo yêu cầu của nguyên đơn. Quy tắc Hòa giải và Trọng tài của Phòng Thương mại Quốc Tế (ICC) sẽ được áp dụng…”

Cũng như VIAC ở Việt Nam, ICC ở Pháp là một trung tâm trọng tài có quy tắc tố tụng riêng biệt. Việc hai bên lựa chọn tổ chức trọng tài là VIAC hoặc SIAC nhưng quy tắc tố tụng áp dụng lại thuộc ICC gây vướng mắc trong việc xác định trung tâm trọng tài có thẩm quyền. Trên thực tế, nguyên đơn đã lựa chọn VIAC là nơi nộp đơn khởi kiện và VIAC đã không thụ lý.

 VIAC đã trả lời nguyên đơn vấn đề này như sau:

“Căn cứ Điều 1 Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC về phạm vi áp dụng thì Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC không được áp dụng để giải quyết tranh chấp giữa Công ty Xuất nhập khẩu Tổng hợp và Công ty Liven nêu trên.

Căn cứ khoản 2 Điều 49 Pháp lệnh Trọng tài thương mại của Việt Nam quy định thì Hội đồng trọng tài do Trung tâm Trọng tài tổ chức hoặc Hội đồng Trọng tài do các bên thành lập được áp dụng các quy tắc tố tụng khác, nếu các bên có thỏa thuận. Tuy nhiên, VIAC chỉ có thể thành lập Hội đồng Trọng tài theo Quy tắc tố tụng trọng tài của chính VIAC. Đồng thời, VIAC không thể áp dụng Quy tắc tố tụng trọng tài của Tòa án Trọng tài Quốc tế ICC đề thành lập Hội đồng Trọng tài”.

Tại thời điểm năm 2005, Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003 đang hiệu lực và cho phép các bên có thể thỏa thuận chọn quy tắc tố tụng. Tuy nhiên quy định này hoàn toàn không khả thi. Mỗi trung tâm trọng ban hành quy tắc tố tụng riêng và đã được tổ chức sao cho hợp với quy tắc tố tụng của mình. Tương tự như việc không tưởng là yêu cầu Tòa án Việt Nam sử dụng luật tố tụng của quốc gia khác. Đến năm 2010 khi ban hành Luật TTTM vấn đề này cũng đã được đưa ra xem xét và thay đổi. Tại Khoản 6 Điều 3 LTTTM quy định: “Trọng tài quy chế là hình thức giải quyết tranh chấp tại một Trung tâm trọng tài theo quy định của Luật này và quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài đó”.

Quay lại với vụ việc giữa hai bên, sau khi bị VIAC từ chối thụ lý đơn, nguyên đơn đã gửi đơn khởi kiện lên Trung tâm trọng tài Quốc Tế ICC. Nhưng một lần nữa, đơn khởi kiện bị từ chối thụ lý. Tại thư trả lời của ICC viết rằng: “ Nếu các bên đồng ý áp dụng Quy tắc Trọng tài ICC, Trung tâm trọng tài phải là Trọng tài Quốc tế ICC. Không tổ chức nào khác có quyền xét xử trong trường hợp này. Vì Trọng tài ICC đóng vai trò quan trọng trong nhiều bước của tiến trình giải quyết vụ án như chỉ định trọng tài viên hoặc kiểm soát phán quyết trọng tài. Ban thư ký của trọng tài ICC, trụ sở tại Paris cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát các thủ tục theo Quy tắc. Do đó, Trung tâm Trọng tài Quốc tế ICC không có thẩm quyền tiền hành xét xử khi Trung tâm Trọng tài khác được đề cập như là VIAC”.

Như vậy, để hạn chế các rủi ro trong thoả thuận trọng tài, các bên trong hợp đồng cần hiểu và thoả thuận rõ ràng rằng chọn trung tâm trọng tài xét xử nào thì áp dụng quy tắc tố tụng của trung tâm trọng tài đó.

3. Kết luận

                 Đưa tranh chấp ra xét xử tại các trung tâm trọng tài đang là một hướng đi mới trong việc giải quyết các tranh chấp hợp đồng thương mại với rất nhiều ưu điểm. Tuy nhiên, để vụ việc có thể được xét xử tại trung tâm trọng tài, điều kiện tiên quyết là các bên phải có thoả thuận trọng tài. Bài viết trên đã đề cập đến một lỗi thường hay gặp của các bên khi thoả thuận chọn trọng tài giải quyết tranh chấp: Nội dung về quy tắc tố tụng trong thoả thuận trọng tài. Hi vọng bài viết giúp các bên hiểu rõ hơn về nội dung này để tránh các rủi ro dù có thoả thuận trọng tài nhưng vẫn không được các trung tâm trọng tài thụ lý giải quyết tranh chấp.  

Tác giả

Bùi Anh Tú

B.L - B.B.A, Quản trị - Luật K35, ĐH Luật TPHCM